Het project wordt uitvoerig toegelicht in enkele artikels die gepubliceerd werden in 'Natuur en Landschap', het driemaandelijks tijdschrift van Natuurpunt Oost-Brabant.
(Natuur en Landschap 2009/3, september 2009)
Verleden van de waterloop
In dit tijdschrift hebben we al herhaaldelijk bericht over de projecten die we uitvoerden rond de Grote Laakbeek of kortweg de Laak. Geologisch is de Laak de oudste bekende bedding van de Demer tussen Aarschot en de Dijle. Ze is ontstaan zo’n 150.000 jaar geleden, gedurende de laatste ijstijden. Op basis van geologische studies in het samenvloeiingsgebied van Demer en Dijle kan de evolutie van de benedenloop van de vlakterivier de Demer en het rivierlandschap worden geanalyseerd. Daaruit blijkt dat de huidige Grote Laakbeek in een voormalige vallei van de Demer ligt.
Het zelfstandig naamwoord ‘laak’ is afgeleid van het Germaans laca of lahha wat traag stromende waterloop betekent. In onze streken zijn laken (bijna) altijd zijarmen van een rivier die de hoofdstroom op kritische plaatsen (overstromingsgevaar van bv. bebouwde centra) ontlasten om dan, verder stroomafwaarts, de hoofdstroom weer te vervoegen. Laken ontstonden deels natuurlijk door accidentele verplaatsingen van de waterlopen gedurende de winteroverstromingen maar werden deels ook gegraven, gekanaliseerd en desnoods omgeleid door mensenhanden. Laken spelen ook een beduidende rol bij de ontwatering van natte en vlakke komgronden.
Heden van de waterloop
De Grote Laakbeek is op historische kaarten terug te vinden als een 15 km lange ‘bras du Demer’. Bij de rechttrekking van de Demer en de aanleg van de oostelijke ring rond Aarschot in de jaren ’70, werd de verbinding met de Demer echter teniet gedaan. Sindsdien bevat de waterloop geen stromend water meer maar enkel hemel- en rioolwater. Bovendien gingen ook de natuurwaarden van de vallei er sterk op achteruit.
De studie ‘Onderzoek in de vallei van de Grote Laakbeek tussen Aarschot en Tremelo’, in uitgevoerd in 2004 door Aeolus in opdracht van Natuurpunt, toonde echter aan dat de Laakvallei zonder twijfel nog heel wat potenties heeft. In het verleden had de waterloop een hoge ecologische waarde. Dit wordt bevestigd door oude gegevens over vegetatie en vissen. Tot halfweg de jaren 80 kwamen er nog diverse ondertussen erg zeldzaam geworden vissoorten voor, zoals de grote modderkruiper (Europees beschermd!), vetje en kroeskarper.
Nochtans is voor de Grote Laak, als enige binnen het deelbekken, ‘viswaterkwaliteit’ als doelstelling naar voor geschoven. Dit houdt in dat ook aan de basiskwaliteitsnormen voor oppervlaktewater moet worden voldaan. We stellen vast dat de hoge ambities op papier tot op heden onvoldoende geleid hebben tot maatregelen om de waterkwaliteit van de Laak te verbeteren. Niks zo triest als een beek zonder water, niet alleen vanuit visueel oogpunt maar ook vanuit ecologisch, water- en natuurkundig oogpunt. Ook naar beleefbaarheid van de waterloop en het omringende landschap kan je moeilijk uitpakken met de beek zoals die er nu bijligt, vies, soms stinkend en plaatselijk met een hoop afval erin.
Toekomst van de waterloop
Terugkeren naar de vroegere waardevolle situatie kan door de verbinding(en) met de Demer te herstellen, de waterkwaliteit te verbeteren en de structuur van de waterloop te verbeteren. Daarnaast moeten er maatregelen komen om de natuurwaarden van de vallei te herstellen. Natuurpunt heeft al ongeveer dertig hectaren in eigendom waar een natuurbeheer op toegepast wordt. Maar er is meer nodig, zoals het herstellen van de voeding vanuit de Laak van enkele zijlopen zoals de Bruggelandenbeek, de Britspoelbeek en de Zwarte Beek. Ook op gebied van ruimtelijke ordening moet een en ander bijgesteld worden. Demer- en Dijlevallei werden in het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen van gewestelijk belang verklaard. De Laakvallei, als belangrijke schakel tussen beide, verdient daarom in een toekomstig provinciaal structuurplan de quotering ‘van provinciaal belang’.
Ook de zogenaamde afbakening van het buitengebied is een gelegenheid om de Laakvallei een groenere bestemming te geven.
Al meer dan tien jaar ijveren we, samen met het Regionaal Landschap Noord-Hageland, het Aarschotse café De Knoet en diverse overheden, voor een watervoerende Laak, tot op heden zonder succes maar we geven niet op. Vroeg of laat zal er wel een doorbraak komen, als zowel het politieke als het maatschappelijke draagvlak er is en natuurlijk ook de nodige centen op tafel gelegd kunnen worden.
De verschillende acties die de voorbije jaren werden ondernomen rond de Laak, de folders die gemaakt werden (Ontdek de Laakvallei, wandel- en natuurleerpad te Tremelo), het beleidsrapport dat opgesteld werd (Vallei van de Grote Laak, aanzet tot discussie) en ook de cultuurhistorische publicatie (De Laakvallei in historisch perspectief: spiegel voor de toekomst) hebben allen één doel: draagvlakverbreding en argumenten aanleveren voor de ontwikkeling van een duurzaam streefbeeld voor de Laak en de Laakvallei, te beginnen met het watervoerend maken van de waterloop. Een volgende stap is de realisatie van dat streefbeeld via een gebiedsgericht en geïntegreerd beleid. Finaal moet dit leiden tot de erkenning van de vallei van de Grote Laakbeek, enerzijds als historisch en geologisch belangrijk curiosum en anderzijds als waardevolle landschappelijke en natuurlijke eenheid die aansluit zowel bij de Demer- als de Dijlevallei.
Tentoonstelling en wedstrijd
We hebben de Laakvallei al vanuit verschillende invalshoeken onder de loupe genomen: beleidsmatig, vanuit het oogpunt van integraal waterbeleid en ook cultuurhistorisch. Dat hoeft geen verwondering te wekken want als natuurvereniging die zich inzet voor het behoud van de natuur en het landschap hebben wij ook oog voor de totstandkoming van dat landschap, voor de relicten die het mee vorm hebben gegeven en die er onlosmakelijk mee verbonden zijn.
Voortbordurend op het cultuurhistorisch project werken we nu aan een tentoonstelling, gekoppeld aan een wedstrijd die de Laak nog meer bekendheid moet geven bij haar omwonenden, bij recreanten en andere geïnteresseerden. In de betrokken gemeenten Aarschot, Begijnendijk, Rotselaar en Tremelo willen we de tentoonstelling op publieke plaatsen opstellen alsook bij de activiteiten van de vereniging. Op vraag kan de tentoonstelling ook elders geplaatst worden. Je zal binnenkort meer vernemen over zowel de tentoonstelling als de wedstrijd.
(Natuur en Landschap 2008/4, november 2008)
Het is alweer een tijdje geleden dat ‘De Laak in historisch perspectief: spiegel voor de toekomst’ en het ‘Klein historisch Laakwoordenboek’ aan jullie werden voorgesteld. Ondertussen is de waterloop nog altijd niet watervoerend (het in zijn eer herstelde Saske staat er voorlopig nog werkloos bij) en zolang dat niet het geval is, moeten en willen we de Laak onder de aandacht blijven houden. Om de publicaties meer bekendheid te geven heeft de Natuurpuntwerkgroep rond de Laak het idee opgevat een tentoonstelling op te zetten, we hebben de provincie Vlaams-Brabant opnieuw bereid gevonden ons hierin financieel te ondersteunen. We baseren ons voor de tentoonstelling op het eerder gepubliceerde materiaal maar willen het aanvullen met nieuwe gegevens, foto’s, oude kaarten enz. De vier Laakgemeentes komen aan bod en bedoeling is dat de tentoonstelling, na de lancering in juni volgend jaar, elk van deze gemeentes aandoet. Daarnaast zal de tentoonstelling kunnen ontleend worden tijdens activiteiten van Natuurpunt of andere organisaties. Mensen die ev. geïnteresseerd zijn en mee op zoek willen gaan naar oude postkaarten, foto’s, kaartmateriaal e.a. kunnen dat laten weten aan marileen.vandenberghe@skynet.be. Het ‘Klein historisch Laakwoordenboek’ is nog steeds beschikbaar en kan besteld worden op hetzelfde adres.
(Natuur en Landschap 2007/2, mei 2007)
Het heeft heel wat voeten in de aarde gehad. Gedurende vele avonden, weken en maanden hebben we ons met een groepje enthousiaste vrijwilligers gewijd aan uitgebreid opzoekwerk, intensief overleg, lange discussies, nog meer opzoekwerk enz. Het zag er echt naar uit dat er geen einde aan zou komen, maar eindelijk werden de laatste commentaren neergepend, de noodzakelijke aanvullingen nog snel gedaan, de steeds weer over het hoofd geziene fouten in extremis gecorrigeerd en kon alles richting drukker gaan.
Het resultaat ligt nu voor: het Laakkaartenboek met dertien verschillende kaarten en het Klein Historisch Laakwoordenboek, 80 pagina’s dik in kleur (oorspronkelijk opzet was 32 pagina’s in zwartwit!). Dit werk moet gezien worden als een poging om vanuit een historische benadering, weliswaar door amateurs, de Laak en haar vallei met nieuwe, kritische ogen te bekijken. Wat was haar betekenis vroeger, heeft zij haar plaats in het heden en wat zal haar toekomst zijn? Ons antwoord is in elk geval dat we met nóg meer overtuiging dan vroeger zullen ijveren voor de opwaardering van deze kleine waterloop en haar vallei.
Even schetsen van waar we komen: Natuurpunt Oost-Brabant vzw en de lokale vrijwilligers nemen het sedert 2003 op voor de Grote Laak in het buitengebied tussen Aarschot en Tremelo. Gedurende twee jaren heeft de vereniging, onder de koepel van de Bond Beter Leefmilieu, gewerkt aan het Laakproject in het kader van Waterfront, een project van verschillende regionale verenigingen in Vlaanderen rond integraal waterbeleid. Er werd een visie voor het buitengebied ontwikkeld rond de verschillende aspecten van het waterbeleid, natuur, recreatie en toerisme.
Tijdens de opzoekingen die werden verricht om dit project te realiseren kwam heel wat historische informatie over de Laak, haar vallei en haar bewoners aan de oppervlakte. Deze waardevolle informatie kon geen juiste plaats krijgen binnen het kader van het goedgekeurde Waterfrontproject. De gegevens werden echter stelselmatig bijgehouden tot langzaam het idee groeide om die te publiceren via een ander kanaal. De opmaak van een historisch project werd ingediend bij de provincie Vlaams-Brabant en goedgekeurd voor realisatie. De Laakwerkgroep, bestaande uit vrijwilligers van de betrokken Laakgemeenten Aarschot, Begijnendijk, Rotselaar en Tremelo, kon van start gaan.
Onder de titel ‘De Laakvallei in historisch perspectief: spiegel voor de toekomst’ is getracht het belang van de beek en haar vallei te onderstrepen op basis van haar historische en geologische achtergronden. Het Laakkaartenboek bevat een reeks opeenvolgende kaarten van de Laakvallei tussen Aarschot en Tremelo. De oudste kaart dateert van 1597, de meest recente van 2002. Telkens worden opvallende of interessante merkpunten of aantekeningen besproken, zowel wat betreft historische gebouwen, landschap, grondgebruik, ingrepen op de waterloop en in de vallei, en nog veel meer. Op het zijluik van elke kaart wordt aangegeven wat waar af te lezen valt en wordt eveneens informatie verstrekt over de cartograaf en de ontstaansgeschiedenis van de kaart. Wie meer informatie wil over toponiemen, kastelen, de diverse laken, bruggen enz. kan terecht in het Klein Historisch Laakwoordenboek dat de Laakwerkgroep aanvullend bij het kaartenboek gemaakt heeft.
Het tweeluik, Laakkaartenboek en Klein Historisch Laakwoordenboek, kan gezien worden als een aanvulling op het boek “De Demer en de Grote Laakbeek in het stadsgebied van Aarschot 15de-20ste eeuw” van Walter Van Hoorick uitgegeven door de afdeling Water van AMINAL (thans de afdeling Water van de Vlaamse Milieumaatschappij, VMM). Deze studie beperkt zich echter voornamelijk tot de waterlopen in de stad Aarschot.
Met beide publicaties wil de Laakwerkgroep argumenten aanleveren voor de ontwikkeling van een duurzaam streefbeeld voor de Laak en de Laakvallei. Een volgende stap in het verhaal is de realisatie van dat streefbeeld via een gebiedsgericht, geïntegreerd beleid. Daartoe dienen alle overheden met bevoegdheden inzake waterbeheer, ruimtelijke ordening, natuurbehoud, toerisme, recreatie enz. samen te werken. Want het is aan de beleidsmakers om te zorgen dat de Laak en haar vallei de aandacht krijgen die ze verdienen.
Als lokale Natuurpuntafdelingen hopen we dat deze publicatie zal bijdragen tot de erkenning van de Vallei van de Grote Laakbeek, enerzijds als historisch en geologisch belangrijk curiosum, en anderzijds als waardevolle landschappelijke en natuurlijke eenheid die aansluit zowel bij de Demer- als de Dijlevallei.
Voor meer informatie i.v.m. het project en de beide
publicaties kan je terecht bij Marileen Vandenberghe,
016 63 51 94, marileen.vandenberghe@skynet.be
(Natuur en Landschap 2006/1, maart 2006)
Natuurpunt Hagelandse Heuvelstreek, meer bepaald de afdelingen Aarschot, Begijnendijk, Rotselaar en Tremelo, dienden bij de provincie Vlaams-Brabant een project in rond de geschiedenis van de Laak. Eind vorig jaar viel de goedkeuring in de bus en kon het project van start gaan. Helemaal van nul beginnen, is niet nodig. De Laak is de voorbije jaren uitvoerig bestudeerd en geïnventariseerd via de projecten Waterfront en Stroomversnelling die de vereniging uitvoerde i.s.m. de Bond Beter Leefmilieu. Bij het opzoekwerk dat hiervoor werd verricht, stootten we op heel wat boeiende, historische informatie waar we binnen deze projecten niet direct weg mee konden. Vandaar het initiatief om een ‘historisch’ project te schrijven.
Wat is nu het opzet? We willen het belang van de Laak aantonen op basis van zijn historische achtergronden. Het gaat hierbij om de natuurlijke rijkdommen die deze vallei, parallel lopend aan die van de Demer, in het verleden bezat, maar ook om de historische relicten die terug te vinden zijn in de streek. In tegenstelling tot eerdere initiatieven die zich beperkten tot de Laak in Aarschot, richten wij ons op de Laak van bron tot monding, van aan de Demer in Bekaf tot aan Ninde, Tremelo waar ze in de Dijle uitmondt. De resultaten van ons onderzoek willen we bekend maken aan de lokale bevolking en andere geïnteresseerden via een historisch kaartenboek. Oude kadasterplannen, kaarten van Ferraris, Joris, Vandermaelen en Popp, allemaal komen ze aan bod en worden ze (letterlijk) onder de loep genomen. Oude kaarten geven details immers maar prijs als je ze heel nauwkeurig bestudeert. Daarnaast (of geïntegreerd) zal een historisch Laakwoordenboekje worden opgemaakt met nog meer verhelderende informatie. Wie meer wil weten over weyp of waap, laken, spichten en erken zal hier ongetwijfeld aan zijn trekken komen.
Mensen die geïnteresseerd zijn in het project en mee opzoekingwerk willen doen, kunnen dit laten weten aan marileen.vandenberghe@skynet.be, 016 63 51 94. Maandelijks komt de Laakwerkgroep samen en worden nieuwe kaarten en informatie naast elkaar gelegd. Langzaam maar zeker groeit hieruit een boeiend geheel.